Słownik biblioteczny

A

Akapit - wcięcie przy lewym marginesie, wydzielające odrębną część całości treściowej.

Aneks - dodatek, załącznik uzupełniający tekst główny.

Atlas - zbiór map, planszy, tablic, ilustracji, wybranych tematycznie i wydanych w postaci luźnego kompletu, książki drukowanej lub programu multimedialnego

Audiobook - książka przeznaczona do słuchania, zarejestrowana zwykle w formacie MP3.

Autor - twórca dzieła.

B

Beletrystyka - utwory literatury pięknej, obejmujące powieści, nowele, opowiadania.

Bibliofil - miłośnik, znawca i zbieracz rzadkich i cennych książek.

Bibliografia - uporządkowany spis dokumentów dobranych według określonych kryteriów, pełniący funkcję informacyjną.

Biblioteka - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania, przechowywania i udostępniania materiałów bibliotecznych

Biblioteka Narodowa - najważniejsza biblioteka naukowa, główne archiwum piśmiennictw narodowego.

Biblioteka szkolna - biblioteka będąca częścią szkoły; prowadzi działalność informacyjną, pedagogiczną i wychowawczą.

Biblioterapia - terapia poprzez czytanie.

Biografia autora - informacja o życiu i twórczości autora książki.

Bookcrossing - idea nieodpłatnego przekazywania książek poprzez pozostawianie ich w miejscach publicznych, jak również w miejscach celowo utworzonych tzw. półkach bookcrossingowych.

C

Czasopismo - wydawnictwo periodyczne, wychodzące w regularnych odstępach czasu, ale rzadziej niż gazety.

Czytelnia - odrębne pomieszczenie lub wydzielone miejsce w bibliotece przeznaczone do korzystania z księgozbioru podręcznego na miejscu.

D

Dedykacja - tekst autora, wydawcy lub drukarza książki, umieszczony zwykle na pierwszej stronie, bądź tuż po tytule, informujący o poświęceniu komuś swego dzieła.

E

E-book, książka elektroniczna - cyfrowa wersja książki, rozpowszechniana głównie przez Internet.

Ekslibris - artystycznie skomponowany znak własnościowy książki z nazwiskiem i symbolicznym elementem graficznym właściciela lub nazwą instytucji, odbity na kartce przyklejanej na wewnętrzną stronę okładki.

Encyklopedia - wydawnictwo naukowe lub popularnonaukowe zawierające zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy lub jednej dyscypliny, uporządkowanych najczęściej alfabetycznie.

Errata - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych w książce w trakcie druku lub bezpośrednio po jej wydrukowaniu, dołączony do każdego egzemplarza nakładu, najczęściej w postaci oddzielnej kartki.

F

Fiszka - kartka do sporządzania notatek.

G

Gazeta - dziennik, wydawnictwo periodyczne ukazujące się co najmniej dwa razy w tygodniu, zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych.

H

Hasło - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o zaszeregowaniu ich w słowniku, encyklopedii, katalogu, bibliografii itp.

I

Iluminacja - średniowieczne zdobnictwo książek.

Indeks, skorowidz - alfabetyczny wykaz terminów, spis nazwisk, haseł występujących w danej książce.

Inicjał - litera rozpoczynająca rozdział lub wydzielone części tekstu, która z całości wyróżnia się wielkością, kształtem, kolorem lub ozdobami.

Inkunabuły - najwcześniejsze druki, powstałe przed 1501, których wygląd zewnętrzny naśladował książki rękopiśmienne.

K

Karta katalogowa - opis dokumentu sporządzony na kartach lub w komputerze; zawiera dane o książce pochodzące ze strony tytułowej i metryczki.

Karta tytułowa - podaje podstawowe informacje o książce: autora, tytuł, nazwiska współtwórców, adres wydawnictwa.

Kartoteka - uporządkowany zbiór kart informacyjnych ułożonych według określonych kryteriów, zawierających opis fragmentu książki lub artykułu z czasopisma.

Kartoteka osobowa - kartoteka zawierająca zbiór kart informacyjnych o znaczących postaciach w układzie alfabetycznym.

Kartoteka zagadnieniowa - kartoteka zawierająca zbiór kart informacyjnych o piśmiennictwie dotyczącym określonych tematyk.

Katalog biblioteczny - opisy książek i innych dokumentów gromadzonych w bibliotece na kartach katalogowych, uporządkowanych w sposób ułatwiający ich wyszukiwanie (alfabetyczny, tytułowy, przedmiotowy, rzeczowy).

Katalog alfabetyczny - zbiór kart katalogowych ułożonych według nazwiska autora; w przypadku pracy zbiorowej o miejscu karty decyduje tytuł książki.

Katalog komputerowy - katalog biblioteczny opracowany w programie komputerowym.

Katalog przedmiotowy - szereguje opisy katalogowe dokumentów według haseł przedmiotowych charakteryzujących tematykę dzieła.

Katalog tytułowy - zbiór kart katalogowych ułożonych alfabetycznie według tytułów dzieł.

Kodeks - jedna z form książki. Jest to zbiór kart złączonych (szytych, klejonych) na jednym z brzegów nazywanym grzbietem książki.

Książka - dokument graficzny myśli ludzkiej, w postaci trwale połączonych stron (kodeksu).

Książka elektroniczna, e-book - cyfrowa wersja książki, rozpowszechniana głównie przez Internet.

L

Leksykon - słownik zawierający wiadomości encyklopedyczne (łączy cechy słownika i encyklopedii).

Literatura naukowa - część piśmiennictwa specjalistycznego, przeznaczonego dla wąskiego kręgu odbiorców.

Literatura piękna - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja estetyczna.

Literatura popularno-naukowa - jeden z rodzajów piśmiennictwa; upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla szerszego kręgu odbiorców.

M

Manuskrypt lub rękopis - księga napisana ręcznie.

Motto - cytat, aforyzm, sentencja umieszczona na początku utworu lub jego części, jako myśl przewodnia nawiązująca do treści dzieła.

O

Objaśnienia skrótów - zbiór alfabetycznie ułożonych skrótów zastosowanych w tekście z wyjaśnieniem ich pełnej nazwy lub znaczenia.

Obwoluta - papierowa okładka zakładana na właściwą okładkę książki pełni funkcję ochronną. Jest również ozdobą książki, a także pełni rolę informacyjno-reklamową.

Odsyłacz - znak graficzny (gwiazdka, litera lub liczba) odsyłająca czytelnika do przypisu lub prowadzący do innego terminu (zob.-zobacz, por.-porównaj) stosowany w bibliografiach, indeksach, encyklopediach, słownikach.

Okładka - pełni kilka funkcji: ochronną, ozdobną oraz informacyjną, może być miękka bądź twarda, często podaje informacje o autorze i tytule.

Opis książki - dane o książce, wypisane ze strony tytułowej i metryczki w odpowiednie miejsca karty katalogowej.

P

Papirus - materiał pisarski otrzymywany z tzw. trzciny papirusowej rosnącej na bagnistych terenach strefy podzwrotnikowej.

Pergamin - materiał pisarski (podłoże, na którym można pisać) wyrabiany ze skór zwierzęcych.

pismo - usystematyzowany zbiór znaków symbolicznych, obrazkowych, wyrazowych, sylabowych służący do graficznego zapisywania informacji i myśli.

Prasa - ogół gazet i czasopism.

Prawo autorskie - przepisy krajowe i międzynarodowe chroniące twórczość naukową, literacką, artystyczną; twórca ma prawa autorskie osobiste i majątkowe; te ostatnie są zbywalne i dziedziczne, trwają w ciągu życia twórcy i 50 lat (w Polsce) po jego śmierci.

Przypisy - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy umieszczone w wydawnictwach piśmienniczych.

Pseudonim - zmyślone imię i nazwisko, przybrane np. przez pisarzy, poetów, artystów lub dziennikarzy.

Posłowie - krotki tekst umieszczony na końcu książki, napisany przez autora, redaktora lub wydawcę, wyjaśniający nie poruszane w książce, a związane z jej treścią zagadnienia.

Przedmowa - tekst zamieszczony przez autora, komentatora lub wydawcę na początku książki.

Przypisy - komentarze, objaśnienia lub uzupełnienia tekstu głównego, umieszczone u dołu odpowiedniej strony lub przy końcu książki.

R

Rękopis - tekst napisany ręcznie; także tekst pierwotny autora.

S

Słownik - zbiór wyrazów ułożonych według pewnej zasady (najczęściej alfabetycznie, rzadziej tematycznie), objaśnianych pod względem znaczeniowym, często ilustrowanych przykładami użycia.

Spis treści - wykaz części składowych wydawnictwa; może zawierać takie elementy jak np. wstęp, rozdziały, podrozdziały, ilustracje.

Sygnatura biblioteczna - umowne oznaczenie określające miejsce przechowywania dokumentu w bibliotece.

T

Tytulatura - ogół danych służących do identyfikacji wydawnictwa, umieszczonych w przypadku czasopisma i gazety na pierwszej stronie, w przypadku książki – na karcie tytułowej i w metryce.

W

Wstęp - tekst umieszczony z reguły na początku utworu; napisany przez autora, wydawcę, tłumacza lub inną osobę; zawiera informacje dotyczące powstawania utworu oraz jego problematyki.

Wolumen - pojedynczy, oprawiony egzemplarz druku (książka).

Z

Zwój - pierwotna postać książki w formie długiej wstęgi nawiniętej na dwa drążki.

Hasła opracowano na podstawie:

Mały Słownik Języka Polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Saniewska D., Nowe vademecum nauczyciela bibliotekarza, Warszawa 2000.

Słownik języka polskiego. T. I-II. PWN, Warszawa 1988.

http://pl.wikipedia.org