Rozwój emocjonalny dziecka

Obecna wiedza psychologiczna wskazuje na to, że rozwój emocjonalny oraz osiąganie dojrzałości emocjonalnej, sfera do niedawna lekceważona i pomijana, decyduje o skuteczności działania człowieka, o jego powodzeniu w różnych dziedzinach życia oraz jego poczuciu harmonii i szczęścia. Kładąc nacisk na rozwój intelektualny dzieci, zapominamy często o tym, jak ważne jest wspieranie obszaru emocjonalnego, który pozostaje w ścisłym związku z pozostałymi sferami naszego życia i od którego zależy przede wszystkim jakość relacji i umiejętności społecznych (m.in. zdolność nawiązywania relacji z innymi ludźmi, rozumienie ich, rozwiązywanie konfliktów), istotnych zarówno w wieku dziecięcym, jak i w dorosłości. Kształtowanie emocjonalności dziecka wpływa także na jego motywację, samoocenę oraz wyniki w nauce. 

Sfery fizyczna, intelektualna, społeczna, duchowa i emocjonalna wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Stąd tak istotne, aby jak najwcześniej stwarzać dzieciom warunki do rozwoju umiejętności radzenia sobie z własnymi i cudzymi emocjami.

Podstawą prawidłowego rozwoju emocjonalnego jest umiejętność rozpoznawania emocji, nazywania ich i wyrażania,
w społecznie akceptowalny sposób. Niezaprzeczalny wpływ na rozwój emocjonalny dziecka mają rodzice i klimat emocjonalny rodziny. Rodzic może stać się przewodnikiem dziecka w skomplikowanym świecie doświadczanych przez nie uczuć. To od nas - dorosłych, dzieci uczą się, jak radzić sobie z własnymi emocjami: jak odreagowywać złość, przeżywać smutek czy przełamywać strach.

Jak pomóc dziecku radzić sobie z własnymi uczuciami:

• słuchaj z uwagą i empatią. Stwórz atmosferę, w której wyrażanie uczuć jest czymś pożądanym. Odłóż na czas rozmowy wszystkie inne zajęcia i zaangażuj się w pełni w kontakt z dzieckiem. Jeśli dziecko poczuje się zrozumiane, najczęściej samo będzie potrafiło sobie pomóc.
• zadawaj pytania otwarte, czyli takie, które nie sugerują odpowiedzi. Zamiast pytać „jak się czujesz?”  lepiej powiedzieć: „wyglądasz na zdenerwowanego, opowiedz mi co się stało”. Na pierwsze pytanie najczęstszą odpowiedzią jest „dobrze”, jednak gdy sformułujemy pytanie w sposób otwarty, dajemy szansę dziecku wypowiedzenia swoich prawdziwych emocji.
• nie próbuj wyręczać dziecka i dopowiadać mu, gdy nie może się wysłowić. Nigdy nie zakładaj, że na pewno wiesz, co ono czuje i co chce Ci powiedzieć.
• pomóż dziecku nazwać uczucia i zaakceptować je. Pamiętajmy, że nie ma dobrych i złych emocji. Rodzicom przychodzi często z trudnością zaakceptowanie uczuć dziecka, ponieważ nie są w stanie zaakceptować swoich. Jeśli nie lubimy jakiejś emocji u siebie, nie zrozumiemy jej u dziecka i nie pozwolimy mu na wyrażenie jej. Dziecko od nas uczy się sposobów rozwiązywania konfliktów, jesteśmy dla niego przykładem, co mają robić w sytuacjach budzących smutek, strach bądź złość. Nie bójmy się rozmawiać o emocjach i ich przyczynach (pomocne mogą okazać się książki dla dzieci o emocjach).
• pamiętaj, że akceptacja uczuć dziecka nie zakłada przyzwolenia na działanie pod ich wpływem (złość jest okej, agresja nie jest okej!). Uczmy dziecko przestrzegania zasad oraz sposobów radzenia sobie ze wszystkimi ogarniającymi je uczuciami, w sposób który nie wyrządzi nikomu krzywdy (np. poprzez rysowanie, głębokie oddychanie, liczenie do 10, boksowanie poduszki, spacer, sport, słuchanie muzyki). 
• pamiętaj, że wszystkie uczucia nam do czegoś służą i żadnego z nich nie należy tłumić. Rozpoznawanie nieprzyjemnych emocji pomaga nam współodczuwać z innymi ludźmi, gdy oni je przeżywają, a także pomagają nam cieszyć się przyjemnymi uczuciami. 
  Młodsze dzieci przejawiają silne emocje za pomocą ciała. Jeżeli nie mają możliwości wyrażania swoich uczuć, tłumią je
  w sobie, w związku z czym mogą rozwinąć się u nich choroby somatyczne (problemy ze spaniem, trawieniem, wydalaniem). Nie ucząc dzieci rozpoznawania emocji i wyrażania ich słowami, możemy sprawić, że staną się dorosłymi, którzy reagują objawami fizycznymi w obliczu doznawania trudnych emocji.
• chcąc pocieszyć dziecko, poprawić jego samopoczucie, często zaprzeczamy odczuwanym przez niego „negatywnym” emocjom, mówiąc „Nie ma powodu do płaczu”, „Nic się nie stało”, „Nie ma się czego bać”. Takimi słowami, nie sprawimy, że dziecko przestanie czuć, to co czuje, a jedynie spowodujemy poczucie braku zrozumienia i odrzucenia. Tylko wtedy gdy, dziecko poczuje się w pełni akceptowane, przyjdzie porozmawiać z nami następnym razem, gdy będzie miało problem.
• nie narzucaj dziecku „przyjemnych” emocji, jeśli przeżywa w tym momencie te „nieprzyjemne”. Dziecko nie może być zawsze radosne i pogodne, ono też ma prawo przeżywać myśli i uczucia, jakich doświadcza naprawdę. Niektórzy rodzice, gdy ich pociecha przeżywa stratę, smutek, starają odwrócić jego uwagę od trudnego wydarzenia poprzez rozśmieszanie go, zmianę tematu, zakup nowej zabawki. Odcinając dziecko od jego prawdziwych uczuć, nie pomagamy mu w radzeniu sobie z nimi.
• nie oceniajmy, nie ośmieszajmy i nie krytykujmy dziecka. To bardzo obniża jego poczucie własnej wartości.
• gdy dziecko opowie nam o swoich trudnościach, nie podejmujmy od razu działania. Być może samo zna rozwiązanie, a potrzebuje jedynie naszego wsparcia i zrozumienia, aby je zrealizować. Wspólnie z dzieckiem zastanówcie się, co można w tej sytuacji zrobić, co mogłoby mu pomóc lepiej się poczuć. Takie zachowanie wzbudza zaufanie do nas oraz wspiera jego samodzielność w radzeniu sobie z trudnościami.

Osiąganie dojrzałości emocjonalnej trwa całe życie, ale jej podstawy kształtują się w dzieciństwie. Bardzo ważne jest przy tym, jak rodzice sami wyrażają emocje i jak reagują na emocje dziecka.

Polecana lektura dla rodziców:

• „Trudne emocje u dzieci. Jak wspólnie rozwiązywać problemy w domu i w szkole” Ross W. Greene
• „SELF-REG” S. Shanker
• „Złość i agresja u dzieci” T.B. Brazelton, J.D. Sparrow

Karolina Rzepecka

psycholog szkolny